AB Komisyonu 2011 Türkiye İlerleme Raporu
Avrupa Komisyonu tarafından Avrupa Parlamentosu'na ve Konsey'e sunulan "Türkiye 2011 Yılı İlerleme Raporu"nda göç ve iltica alanını içine alan Adalet, Özgürlük ve Güvenlik başlıklı 24. fasılın iltica ve göç ile ilgili bölümlerinin Türkçe tercümesini aşağıda bulabilirsiniz.
Raporun Türkçe tam metnine ulaşmak için tıklayınız.
Fasıl 24: Adalet, Özgürlük ve Güvenlik
Göç alanında sınırlı ilerleme kaydedilmiştir. Türkiye, düzensiz göç konusunda çok önemli bir geçiş ülkesi ve hedef ülke olmaya devam etmektedir. Kolluk kuvvetleri tarafından yakalanan düzensiz göçmenlerin sayısı 2010 yılında 32.667 iken bu sayı, 1 Ocak 2011 ile 1 Haziran 2011 tarihleri arasında 12.727’ye ulaşmıştır. 2010 verileri, 2009 yılına kıyasla yaklaşık %5’lik bir azalma göstermektedir. Diğer taraftan, AB’ye üye ülkelerin kolluk kuvvetleri tarafından, doğrudan Türkiye’den veya Türkiye üzerinden geçiş yaparak yasadışı yollarla AB’ye, AB dış sınır geçiş noktalarından ya da AB dış sınır geçiş noktaları arasında kalan bölgelerden girerken veya girmeye çalışırken tespit edilen üçüncü ülke vatandaşlarının sayısı 54.493 gibi yüksek bir rakamdır. Bu da, 2009’a kıyasla yaklaşık % 44 gibi önemli bir artışa tekabül etmiştir. 2011’in ilk yarısında bu sayı 17.225 olarak gerçekleşmiştir. Türk makamları tarafından sınır dışı edilen düzensiz göçmenlerin sayısı 2010 yılında 23.583 ve 1 Ocak - 1 Haziran 2011 tarihleri arasında 8.616 olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılında, 701’i Türk olmak üzere düzensiz göç faaliyetlerini örgütleyen (göçmen kaçakçısı) yaklaşık 750 kişi yakalanmıştır. 1 Ocak - 1 Haziran 2011 tarihleri arasında, 289’u Türk vatandaşı olmak üzere düzensiz göç faaliyetlerini örgütleyen (göçmen kaçakçısı) 308 kişi yakalanmıştır. Geri gönderme işlemleri devam eden düzensiz göçmenlerin uygun koşullarda barındırılmasına yönelik kapasite artırma çabaları sürdürülmüş ve barınma kapasitesi, 2010 yılında 2.945’e ulaşmıştır.
Türk makamları, Türkiye’deki düzenli ve düzensiz göçmenlerin, sığınmacıların ve mültecilerin statüsünü düzenlemeye yönelik mevzuat hazırlama çalışmalarını sürdürmektedir. Bu mevzuat, AB standartlarına ve uluslararası standartlara uyum yolunun açılması, göçmen ve mülteci haklarının korunmasının sağlanması ve kamu idaresi ile Türkiye’deki yabancılar arasındaki tüm ilişkileri kapsayacak düzenleyici bir yasal çerçeve oluşturulması açısından önemli olacaktır. Mevzuat hazırlama çalışmaları sırasında, sivil toplum kuruluşları ile yapılan istişareler, Uluslararası Göç Örgütü (IOM) ve BM Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (BMMYK) yanı sıra Avrupa Komisyonu gibi paydaşların çalışmalara dahil edilmesi, Türk makamları tarafından daha açık ve şeffaf bir sürecin yürütülmesine yönelik çabaların kanıtıdır. Ancak, mevzuat metni henüz TBMM’ye sunulmamıştır. 2010 yılı içerisinde çıkarılmış genelgeler ile kolluk kuvvetlerinin uygulamaları iyileştirilmiştir. Özellikle, Eylül 2010’da Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından çıkarılan genelge ile, geri gönderme merkezlerinde tutulan düzensiz göçmenlere, düzenli olarak yazılı biçimde merkezde neden tutulduklarının, kalış sürelerinin, avukata erişim hakları olduğunun ve geri gönderme merkezlerinde tutulmalarına veya sınır dışı edilme kararlarına itiraz hakları olduğunun bildirilmesi talimatı verilmiştir. Genelgenin yayımlanmasından sonra, bu hakları anlatan posterler ve broşürler bütün geri gönderme merkezlerine dağıtılmıştır.
İçişleri Bakanlığı “Yasadışı Göçle Mücadele Koordinasyon Kurulu”, özellikle düzensiz göçmenlerin sağlık sorunlarına öncelik verilmesi ve Uluslararası Göç Örgütü’nün (IOM) desteği ile kamu sağlığı ve düzensiz göçmenlerin sağlığının korunması için kurumlar arası işbirliği modelinin detaylandırılmasına karar vermiştir. Sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarına da, sığınmacılar, mülteciler ve düzensiz göçmenlerin özellikle bu alandaki masraflarına ilişkin ödenek tahsis edilmiştir.
Bununla birlikte, geri gönderme merkezlerinde psiko-sosyal hizmetler düzenli olarak sağlanmamaktadır.Barolarda ve sivil toplum kuruluşlarında bu desteği ülke çapında vermeye yeterli kurumsal kapasite bulunmadığından adli yardıma erişim hâlâ sınırlıdır. Geri gönderme merkezlerinin yönetimi ve işletilmesine ilişkin kapsamlı kurallar/kılavuz ilkeler bulunmamaktadır. Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM), geri gönderme merkezlerinin fiziki durumu, görevlendirilecek personel, merkezlerin güvenliğinin ve merkezlerin içinde güvenliğin sağlanması, yemek ve sağlık hizmetlerinin temini, sosyal bakımdan korunmaya muhtaç gruplara ilişkin uygulamalar ile sivil toplumun bu merkezlerle ilişkilerini kapsayacak şekilde geri gönderme merkezlerinin yönetimine dair düzenlemeler yapacak bir ‘yönerge’ hazırlamakla görevlendirilmiştir. Bu ‘yönerge’ henüz onaylanmamıştır.
Göç ve iltica alanında çalışan EGM personelinin temel ve ileri eğitimi, ulusal çabaların sonucunda ve AB finansmanı ile gerçekleşen projelerin de desteği ile 2010 yılı boyunca devam etmiştir. Göç ve iltica alanında eğitim almış ve tecrübe kazanmış personel, “mesleki branş” kapsamında değerlendirilmeli ve bu alanda çalışmaya devam etmelidir.
Gönüllü geri dönüşü kolaylaştıracak kurumsal kapasite mevcut değildir. EGM’nin genel bütçesinden sınırlı sayıda geri dönüşfinanse edilmektedir. Eylül 2009 ile Mart 2011 tarihleri arasında toplam 789 kişinin gönüllü geri dönüşü, Birleşik Krallık tarafından finanse edilen ve IOM ile birlikte uygulanan bir proje aracılığıyla sağlanmıştır. İdareciler, valiler, kaymakamlar, belediyeler, avukatlar ve genel olarak kamuoyunun, düzensiz göçmenlerin hakları ve göç yönetimine ilişkin usuller hakkında farkındalığının arttırılması, somut tedbirlerle ele alınması gereken bir konu olmaya devam etmektedir.
Türkiye-AB geri kabul anlaşması müzakereleri tamamlanmıştır. Ancak, anlaşma henüz paraflanmamış ve imzalanmamıştır. Anlaşmanın hızlı bir şekilde akdedilmesi ve yürürlüğe girdikten sonra etkin bir şekilde uygulanmasının büyük önemi haizdir. Aynı zamanda, mevcut iki taraflı geri kabul anlaşmalarının yeterince uygulanması hususu önceliğini korumaktadır. Türkiye ve Yunanistan arasında mevcut geri kabul protokolünün uygulanmasına ilişkin olarak, 2010 yılında bazı olumlu ilerlemeler kaydedilmiştir. İki ülke, protokolün düzgün bir şekilde uygulanmasını teminen, kolluk personeli arasından günlük temas noktaları görevlendirilmesi hususunda mutabakat sağlamıştır. 2011 yılının ilk altı ayı içerisinde Yunanistan, Türkiye’den 2.508 kişinin geri kabulünü istemiş fakat Türkiye bunlardan 450 tanesini kabul etmiş ve neticede Yunanistan 412 kişiyi Türkiye’ye iade etmiştir.
Rapor döneminde; Türkiye, Rusya ve Nijerya ile geri kabul anlaşması müzakerelerini tamamlamıştır. Bu iki anlaşma, Pakistan ile 2010 yılında müzakereleri tamamlanmış olan anlaşma gibi henüz yürürlüğe girmemiştir. Sırbistan ve Belarus ile geri kabul anlaşması müzakereleri devam etmektedir. Azerbaycan, Bangladeş, Bosna Hersek, Makedonya, Gürcistan, Lübnan, Libya, Moldova, Sri Lanka ve Özbekistan ile müzakerelere başlamak üzere görüşmeler devam etmektedir.
İltica alanında bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Uluslararası korumaya ihtiyaç duyduğu kabul edilen göçmenlerin ikamet etmesi zorunlu olan uydu şehirlerin sayısı toplamda 31’den 51’e yükseltilmiştir. 15 Temmuz 2011 tarihli İçişleri Bakanlığı talimatıyla, sığınma başvurularına ilişkin karar verme yetkisi, Ankara, Kırklareli, İzmir, Gaziantep, Van, Erzurum ve Kayseri Valiliklerine devredilmiştir. Ayrıca İstanbul Valiliği’ne, Atatürk Havaalanı Sınır Geçiş Noktasında yapılan sığınma başvurularına ilişkin karar verme yetkisi verilmiştir, pilot uygulama 1 Ekim 2011 tarihinde başlamıştır.
Ancak, İçişleri Bakanlığı’nın, uydu şehir sisteminin genel kapasitesini artırması ve sığınmacı nüfusunun ülke sathına daha dengeli bir şekilde yayılmasını sağlaması gerekmektedir. İkamet izni verilen mültecilerin fiziki barınma koşulları, ülke içinde büyük değişkenlik göstermektedir. İkamet harçlarından muaf tutulabilecek mültecilerin taşıması gereken şartları belirleyen Mart 2010 tarihli Bakanlık Genelgesi her yerde aynı şekilde uygulanmamaktadır.
Türkiye, Mültecilerin Hukuki Statüsüne ilişkin 1951 Cenevre Sözleşmesi ile düzenlenen ve Avrupa ülkeleri dışından gelen sığınmacıların Türkiye’de sadece geçici korumadan yararlanabileceği anlamına gelen coğrafi sınırlamayı hâlâ kaldırmamıştır. Ayrıca, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu henüz yasalaşmadığından, Türkiye’de hâlâ sığınmaya ilişkin ulusal bir mevzuat bulunmamaktadır.
Türkiye uluslararası korumaya muhtaç göçmenler için çok önemli bir geçiş ülkesi ve hedef ülke olma konumunu korumaktadır. Sığınma başvurularının sayısı 2009’da 6.743 kişiden özellikle Irak’tan (3.008 kişi), İran’dan (2.604), Afganistan’dan (1.456) ve Somali’den (341) gelen sığınmacılarla, 2010 yılında 8.190 kişiye yükselmiştir. 2010 yılında, toplamda 5.008 mülteci, ağırlıklı olarak ABD, Kanada ve Avustralya’ya yerleştirilmiştir. Bu durum, 6.374 Iraklı (%37), 4753 İranlı (%27), 3.401 Afgan (%19), 1.297 Somalili (%7), 209 Sudanlı (%1), 139 Filistinli (%1’den az) olmak üzere altı ana gruba bölünen ve ülkede ikamet eden mülteci statüsü tanınmış kişi sayısını 2010 yılında 17.518’e yükseltmiştir. Diğer yandan, 2010 yılında Türkiye’den 5.008 mülteci, başta ABD, Kanada ve Avustralya’ya olmak üzere çeşitli ülkelere yerleştirilmiştir. Ocak 2011 ile Haziran 2011 tarihleri arasında 5.416 kişi sığınma başvurusunda bulunmuştur. Başvuru sahipleri çoğunlukla Irak (2.469), İran (1.062) ve Afganistan’dan (585) gelmektedir. 2011 yılında Türkiye, Suriye’den koruma arayışıyla kaçan ve halihazırda yaklaşık 7.500’ü Türkiye’de bulunan, 18.000’den fazla Suriye vatandaşına ev sahipliği yapmıştır. BMMYK, kamplarda barındırılan kişilere fasılalı olarak doğrudan erişebilmiştir, öte yandan BMMYK, gerekli uluslararası koruma standartları konusunda yetkililerle düzenli olarak istişarelerde ve tecrübe paylaşımında bulunmaya devam etmiştir.
Vize politikası alanında sınırlı ilerleme kaydedilmiştir. Biyometrik güvenlik özellikleri olan pasaportların dağıtımına 1 Haziran 2010’da başlanmıştır. Buna ilave olarak, yüksek güvenlik özelliklerine sahip yeni Türk vize bandrolleri Merkez Bankası tarafından basılmıştır. Ancak, yeni bandrollerin damga tipi vize uygulamasının yerini alması için, halen Türkiye’nin dış temsilciliklerinde ve sınır geçiş noktalarında kullanıma sokulması gerekmektedir. Buna ilave olarak, halihazırda sınırlarda 48 farklı ülke vatandaşına yönelik olarak gerçekleştirilen bandrol ve damga tipi vize uygulamasının kaldırılması gerekmektedir. Havaalanı transit vize bandrollerinin kullanılmasına hâlâ başlanmamıştır.
Özellikle konsolosluk personeline yönelik olarak belge güvenliği eğitimi yoğunlaştırılmalıdır. Farklı sınır geçiş noktalarında sınır kontrollerinden sorumlu polislerden 50’si belge güvenliği konusunda eğitim almıştır. IOM ile işbirliği yapılarak bu konuda eğitim modülü
geliştirilmiştir.
Nisan 2011’de, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı arasında yapılan ‘çalışma vizesi’ taleplerinin elektronik ortamda düzenlenmesi hakkında protokolün pilot uygulaması başlatılmıştır. Söz konusu protokol, çalışma vizeleri ile çalışma izinlerinin paralel olarak düzenlenmesine ve sınır geçiş noktalarında çalışan polislerin Vize Bilgi Sistemi üzerinden bilgi takibi yapabilmelerine imkân tanımaktadır.
Türkiye, dış sınırlardan geçişte vizesi olması gereken ve vatandaşları vizeden muaf tutulan ülkelere ilişkin AB listelerine (539/2001 sayılı Konsey Tüzüğü(AT)) uyum konusunda ilerleme kaydetmemiştir. Aksine, bazıları AB’nin negatif listesinde de yer alan diğer ülkelerle vize muafiyeti anlaşması akdetme politikasına devam etmiştir.
Türkiye, bütün pasaportları kapsayacak şekilde karşılıklı vize muafiyeti konusunda, Ekim 2010’da Sırbistan, Şubat 2011’de Gürcistan ve Mart 2011’de Rusya ile anlaşmaya varmıştır. Ekim 2010’da Portekiz ve Sudan, Ocak 2011’de Yemen ile umuma mahsus pasaport sahiplerini kapsamayan karşılıklı vize muafiyeti anlaşmaları yapılmıştır.
Türkiye, vize yükümlülüğüne ilişkin olarak tüm AB vatandaşlarına yeknesak bir politika uygulamamaktadır. Hâlihazırda, 11 AB üyesi ülkenin vatandaşlarının, Türkiye’ye girmek için sınırdan alınabilen vizeye sahip olmaları gerekmektedir. Diğer 16 üye ülkenin vatandaşları (Ağustos 2010’dan beri Slovenya da buna dâhildir), 90 güne kadar olan kısa süreli kalışlar için vize yükümlülüğünden muaftır.
Hazırlıklar erken aşamadadır. Bu alanda AB müktesebatına uyum sağlanması için daha fazla çaba gösterilmesi gerekmektedir.
Dış Sınırlar ve Schengen konusunda çok sınırlı ilerleme kaydedilmiştir. Entegre Sınır Yönetimi Koordinasyon Kurulu kurulmuş, Entegre Sınır Yönetimi Yol Haritası ve Kurumlar Arası İşbirliği Protokolü hazırlanmıştır. Entegre Sınır Yönetimi’ne (ESY) ilişkin eğitim faaliyetleri yürütülmüştür.
Kara sınır kontrol noktalarının modernizasyonu, Yap-İşlet-Devret modeli ile devam etmiştir. Ancak, yerel ve merkezi düzeyde sınırlardan sorumlu birimlere, yap-işlet-devret modelinin operasyonel işlevsellik ile uyumluluğunun sağlanması açısından sadece tasarım aşamasında değil modernize edilmiş sınır kapılarının kullanımı aşamasında da danışılması gerekmektedir. Havaalanları transit bölgelerinde düzensiz göçün kontrol altına alınması için sınır kontrol usul ve düzenlemelerinin daha fazla geliştirilmesi gerekmektedir.
ESY Görev Gücü, 20 Ocak 2011 ve 20 Nisan 2011 tarihlerinde olmak üzere sadece 2 kez toplanmıştır. Üst Düzey Koordinasyon Kurulu rapor döneminde 4 kez toplanarak (9 Kasım 2010, 31 Mayıs 2011, 29 Temmuz 2011 ve 10 Ağustos 2011), yeni sınır güvenlik teşkilatının kurulmasına ilişkin kanun tasarısı ve sınır yönetiminde kurumlar arası işbirliğinin düzenlenmesine odaklanmıştır. Kurulun 21 üyesi de, entegre sınır yönetiminde kurumlar arası işbirliği için esas ve usulleri düzenleyen bir belgenin kabul edilmesi konusunda anlaşmaya varmıştır. Bu girişimin etkisi ileride görülebilecektir. Vali yardımcılarının görevlerini genişleterek sınır birimlerinde idare amiri olarak görev yapmalarını öngören ve bu yolla sınır birimleri arasındaki koordinasyonu yerel düzeyde kolaylaştırmayı amaçlayan mevzuat değişikliği Meclis’te hâlâ beklemektedir. Kurumlar arası işbirliği ve koordinasyonun geliştirilmesi ve Sınır Güvenlik Teşkilatının kurulması etkin bir sınır yönetimi için kilit önemi haiz hususlardır.
Sınır güvenliğinin sağlanması için, daha uygun bir altyapının kurulması ve özellikle elektronik araçlar, mobil ve sabit kızılötesi video gözetleme kameraları (CCTV sistemleri) ve diğer sensör sistemleri gibi gözetleme ekipmanlarının daha yaygın kullanımı da dahil, bazı alanlarda daha fazla ilerleme kaydedilmelidir.Üst düzeyde mesleki yeterliliğin sağlanması amacıyla temel eğitimler ve uzmanlık eğitimlerinin düzenlenmesi için daha fazla çaba sarf edilmesi gerekmektedir. Ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde risk analizi yapılmalıdır.
Frontex ile çalışma düzenlemesi yapılmasına ilişkin müzakerelerdeilerleme kaydedilmiştir, ancak; düzensiz göçün önlenebilmesi ve sınıraşan suçlarla mücadele edilebilmesi amacıyla Türkiye’nin AB sınırlarında operasyonel işbirliğinin artırılmasına yönelik müzakerelerin tamamlanması gerekmektedir.
Hazırlıklar erken aşamadadır. Bu alanda AB müktesebatına uyum sağlanması için daha fazla çaba sarf edilmesi gerekmektedir.
