Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

madde14 sitesinden
(AİHM sayfasından yönlendirildi)
Şuraya atla: kullan, ara

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi · AİHM Kararları · Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtüzüğü

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
Aihmlogo.jpg
Kısaltmaları AİHM
Merkezi Strasburg, Fransa
Anakuruluşu Avrupa Konseyi
Türü Mahkeme
Websitesi http://www.echr.coe.int


Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Strasbourg’da bulunan uluslararası bir yargı organıdır. Mahkeme,İnsan Hakları ve Temel Özgürlükleri Korumaya Dair Sözleşme’yi onaylamış olan Avrupa Konseyi’ne üye devlet sayısına eşit sayıda hâkimden oluşur. Bugün itibariyle bu sayı 47’dir[1]. Hâkimler, hiçbir devleti temsil etmeyip, Mahkemede kendi adlarına görev yaparlar. Başvuruların incelenmesinde Mahkemeye, özellikle üye devletlerin her birinden gelen hukukçulardan oluşan Yazı İsleri Müdürlüğü yardım eder (Hukukçular, “referander” ya da “raportörler” olarak da adlandırılmaktadırlar.). Hukukçular, geldikleri devletten tamamen bağımsız olup, ne devletleri ne de başvurucuları temsil ederler[2].


AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ NEDİR VE NASIL BİR GELİŞİM SEYRİ İZLEMİŞTİR?[3]
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin temel niteliği insan hakları anlamında yargısal bir makam ve bir yaptırım gücü içermesidir. Sözleşme, Yüksek Sözleşmeci Taraflar açısından hukuki olarak bağlayıcı bir sözleşme formunu alan ve aynı zamanda ulusal düzeyde hakların uygulanmasını denetleyen bir sistem yaratarak uluslararası düzeyde insan haklarının korunmasını amaçlayan ilk uluslararası belgedir.
Sözleşmenin belki de en devrimci katkısı Devletten ziyade birey tarafından başlatılan bir prosedüre dayanan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin denetim yetkisinin bir Yüksek Sözleşmeci Tarafça kabul edilmesini ihtiva eden hükmün Sözleşme metnine dahil edilmesidir. Sözleşmenin en önemli başarılarından birisi bireysel dilekçe hakkını tercihi değil zorunlu kılarak bu hakkı sağlamlaştırmasıdır: Günümüzde Sözleşmeyi onaylayan tüm Devletler Mahkemenin bireysel başvuruları inceleme yetkisini otomatik olarak kabul etmekle yükümlüdürler[4].
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 11. Ek Protokolle tam zamanlı çalışan bir mahkeme statüsüne kavuşmuştur. Mahkeme statüsünden önce Avrupa İnsan Hakları Komisyonu ve Divanı olarak çalışmakta olan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin denetimine ilişkin yargısal görevleri yerine getirirken, kararların yerini getirilme sürecinin kontrolü de, şimdi de aynı görevi yürütmekte olan Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından yapılmıştır.


Avrupa İnsan Hakları Komisyonu ve Divanı, kabuledilebilirlik kararları, başvuruların esastan incelenmesi ve karara bağlanması gibi günümüz Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin temel görevlerini yerine getirmişlerdir. Komisyon öncelikli incelemeyi yapmakta, bir rapor hazırlamakta, Divan ise Komisyon bulgularının ardından inceleme sürecine dahil olabilmekteydi. Ancak Komisyon'un hazırlamış olduğu raporun bir bağlayıcılığı bulunmamakta idi. Yine bugünkü Mahkeme sisteminde bulunan "dostane çözüm" süreci de Komisyonun kabuledilebilirlik kararının ardından sonra söz konu olabilmekteydi.


Diğer taraftan Divan yargılaması süreci Komisyon kararları ile bağlı değildi. Yüksek Sözleşmeci Tarafları bireysel başvuru hakkını tanımalarının zorunlu olmaması, 1980'ler öncesinde çoğu Konsey üyesi devlet tarafından bireysel başvuru hakkının tanınmamış olması, başvurucunun taraf statüsüne ilişkin sorunlar, Divan'ın 1998 yılında 11. Ek Protokolle bir mahkeme haline getirilmesi ile çözülmüş oldu. Böylece, Sözleşme haklarına Yüksek Sözleşmeci Tarafların uyup uymadıklarına ilişkin denetimi sağlayan mekanizma teknik anlamı ile tam bir mahkeme statüsüne ve işleyişine kavuşmuştur.


Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının Taraf Devletler tarafından yerine getirilip getirilmediğine ilişkin denetim Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından yürütülmektedir[5].


Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde Yüksek Sözleşmeci Taraf Devlet sayısı kadar yargıç bulunmaktadır. Sözleşme'nin 21. Maddesi, "Yargıçlar Mahkemeye kendi adlarına katılırlar. Görev süreleri içerisinde, yargıçlar bağımsızlıkları, tarafsızlıkları ve daimi görevin gerekleri ile bağdaşmayan herhangi bir görev üstlenemezler; bu fıkranın uygulanmasından doğan sorunlar Mahkeme tarafından karara bağlanır." Demektedir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 22. Maddesi yargıçların nasıl seçileceğini, 23. Maddesi görev sürelerini belirlemiştir.
Sözleşme'nin 24. maddesi ile 51. maddesi arasında kalan bölüm ise, kabuledilebilirlik incelemesini yapan komitelerin 3 kişilik yargıç grubundan, esasa ilişkin incelemeleri yapan dairelerin 7, daire kararlarına karşı itirazın yapılabildiği Büyük Dairenin ise 17 yargıçtan oluştuğunu, bireysel başvuruları, devlet başvurularını ve mahkemenin genel işleyişi ile yargıçlara ilişkin ayrıcalık ve dokunulmazlıkları ortaya koymaktadır.


Mahkemenin artan iş yükünü hafifletmek amacı ile Mahkeme sisteminde birtakım değişiklikler öngören 14. Ek Protokolün yürürlüğe girmesi ile birlikte tek yargıçlı sistem, komite yetkilerin değişimi, kabuledilebilirlik kriterlerinin farklılaştırılması, Mahkeme'ni asıl iş yükünü oluşturan bireysel başvurulara ilişkin zorlaştırıcı bazı düzenlemeler söz konusu olacaktır[6]





  1. Bazı üye devletler Sözleşme’ye ek protokollerin tamamını onaylamış değildir. Bu Protokoller, Sözleşme’de güvence altına alınan haklara ek yeni haklar öngören metinlerdir. Bu konuda Mahkemenin Internet sitesinde geniş bilgi bulabilirsiniz.
  2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi: Sorular ve Cevaplar; AİHM Yazişleri Müdürlüğü yayını; http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/09F76518-3971-424C-97D6-1735F4ABEA1F/0/TUR_QR.pdf
  3. İnsan Hakları Gündemi Derneği Soru ve Cevaplarla İnsan Hakları Sitesinden alınmıştır. http://sorular.rightsagenda.org/soru-cevap/?g=1
  4. Donna Gomien, Short Guide to the ECHR, EC Yayını, Türkçe Çeviri, Serkan Cengiz; Utku Kılınç, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi El kitabı, İzmir Barosu Yayınları.
  5. Ayrıntılı bilgi için bkz; Avrupa ve İnsan Hakları Mekanizmaları, Ayça Uluseller; Orçun Ulusoy, İnsan Hakları Gündemi Derneği Yayınları, Birinci baskı, 2008.
  6. 14. protokolün ayrıntılı değerlendirilmesi ve Protokol'ün Türkçe Metni için http://serkancengiz.av.tr/index.php?id=29&L=1 adresine bakılabilir.




Kaynaklar:
Soru ve Cevaplarla İnsan Hakları; İnsan Hakları Gündemi Derneği; http://sorular.rightsagenda.org
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi: Sorular ve Cevaplar; AİHM Yazişleri Müdürlüğü Yayını; http://www.echr.coe.int



Kurumlar.jpg
Kurumlar

BMMYK · İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı · Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi · Uluslararası Göç Örgütü · FRONTEX · TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu · Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri · Diğer kurumlar için tıklayınız...